بازگشت دنیا به روز اول، ماموت ها برمی گردند؟ - مجله سفرنامه پاریس

احیای حیوانات درحال انقراض، اکنون درحال ایجاد جمعیت های حیوانی سالم و از نظر ژنتیکی پویا است که می توانند وارد طبیعت شوند، به طور طبیعی فراوری مثل نمایند و نقش مثبتی در محیط زیست داشته باشند. اما استفاده از این فناوری فقط شامل احیای گونه های منقرض شده نیست. تکنیک هایی که برای یاری به احیای این موجودات مورد استفاده قرار می گیرد، می تواند برای یاری به نجات گونه های زنده در آستانه انقراض نیز به کار گرفته گردد.

اما بازگرداندن گونه های منقرض شده چگونه صورت می گیرد، چه محدودیت هایی دارد و آیا واقعا به بازگرداندن حیواناتی که مدت هاست منقرض شده اند، احتیاج داریم؟ احیای گونه های منقرض شده یک رشته علمی کاملا نوپاست که با سرعت بسیار بالایی رو به پیشرفت است. اولین نقطه عطف در پیشرفت این رشته در سال یا 1382 / 2003 زمانی رخ داد که دانشمندان توانستند گونه ای از بز کوهی را که چند سال قبل منقرض شده بود، احیا نمایند. متاسفانه نوزاد متولدشده با تکنیک های نو در اولین دقایق بعد از تولدش از دنیا رفت. درنتیجه این گونه بز کوهی نه تن ها اولین گونه ای بود که احیا شد، بلکه اولین گونه ای بود که برای دومین بار منقرض شد!

از آن موقع تا به امروز دانشمندان در حال اصلاح روش های موجود و ایجاد تکنیک های نو در این زمینه هستند. در استرالیا پروفسور مایکل آرکر و همکارانش روی احیای نوع قابل توجهی از قورباغه (gastric- (brooding قورباغه کار می نمایند که مراحل رشد و تکامل فرزند خود را درون معده اش انجام می دهد. تیم تحقیقاتی تا به امروز جنین هایی فراوری نموده است که تقریبا و نه به طور کامل، بچه قورباغه هستند. قدم بعدی تبدیل کردن این جنین ها به قورباغه است؛ کاری که آرکر آن را امکان پذیر می داند. احتمالا تا اینجا سوالات زیادی درباره احیای گونه ها در فکر تان به وجود آمده است. در ادامه به هشت سوال مهم درباره این فناوری مهم زیستی پاسخ می دهیم.

کدام حیوانات را می توانیم احیا کنیم؟

دانشمندان در آمریکا برای احیای کبوتر وحشی ای کوشش می نمایند که یک گونه منقرض شده از تیره کبوتر ها در آمریکای شمالی است و زمانی فراوان ترین گونه پرنده در آمریکای شمالی یا احتمالا در دنیا بوده است. همین طور سعی دارند باقرقره می سی سی پی، پرنده بزرگی از خانواده باقرقره ییان اروپا را احیا کند که در نیوانگلند زندگی می کرد و در سال 1311 شمسی/ 1932 میلادی منقرض شده بود.

در انگلستان نیز دانشمندان در حال آنالیز امکان احیای گونه ای از پرندگان بی پرواز به نام ماهیگیرک بزرگ هستند که اواخر قرن نوزدهم میلادی منقرض شد. در آفریقای جنوبی هم احیای زرافه کواگا، یکی از مشهورترین حیوانات منقرض شده آفریقایی تحت آنالیز قرار گرفته است. بعلاوه در کره جنوبی، ژاپن و ایالات متحده سه تیم جداگانه در حال رقابت هستند تا نماد جانوران عصر یخبندان، یعنی ماموت پشمی را احیا نمایند.

چطور یک گونه را احیا می نمایند؟

چگونگی احیا بستگی به گونه ای دارد که مورد احیا قرار می گیرد. در بعضی از پروژه ها، این کار به وسیله بازپروری انجام می گردد. برای مثال دانشمندان برای احیای کواگا که گونه ای مرتبط با گورخر است، گورخر هایی را انتخاب می نمایند که شباهت زیادی به کواگا داشته باشند و با این هدف که در نسل های بعدی، حیواناتی با شباهت بیشتر به کواگا فراوری شوند، به پرورش آن ها می پردازند. پروژه های دیگر شامل دستکاری در فراوریمثل و به کارگیری بعضی روش های ظریف ژنتیکی است. در بعضی از پروژه ها نیز از فرآیند کلونینگ یا شبیه سازی یا علم سلول های بنیادی استفاده می گردد. برای مثال پروفسور جرج چرچ از دانشکده پزشکی هاروارد در پی احیای ماموت یا فیل پشمی بزرگ به وسیله ویرایش ژن های ماموت در ژن های فیل است.

آیا حیوانات احیاشده مانند حیوانات اولیه خواهند بود؟

خیر، گونه هایی که احیا می شوند به هیچ وجه به طور کامل شبیه حیوانات منقرض شده نخواهند بود. برای مثال، اگر چرچ پیروز به انجام کاری که در کوشش برای انجام آن است، بگردد؛ یک ماموت واقعی ایجاد نخواهد شد. بلکه حیوانی که ایجاد می گردد فیلی است که بخش هایی از دی ان ای آن به شکل گزینش شده با دی ان ای ماموت جایگزین شده اند. این حیوان، حیوانی پشمالو با لایه ضخیمی از چربی بدنی عایق گرما و هموگلوبینی است که می تواند در دما های زیر صفر اکسیژن را در بدن حمل کند. به عبارت دیگر، حیوان نو شبیه ماموت است، اما در واقعیت فیلی است که دی ان ای آن طوری تغییر نموده که بتواند در سرما زندگی کند؛ نیمی فیل و نیمی ماموت.

باید اضافه نمود که اکنون می دانیم همه حیوانات محصولی از دی ان ای، محیطی که در آن زندگی می نمایند و تعامل میان این دو هستند. حیوانی که در آزمایشگاه ایجاد شده، در رحم یک فیل دوران مدرن پرورش یافته و در دنیای رشد نموده که با دنیای ماموت هایی که هزاران سال پیش از بین رفته اند، تغییرات اساسی دارد، با همتایان عصر یخبندانی خود متفاوت خواهد بود و شباهت کمی با ماموت های پشمی اصلی خواهد داشت. اما آیا این موضوع مهم است؟ بسیاری معتقدند همین که حیوان احیاشده شبیه اسلاف منقرض شده خود باشد و مانند آن ها عمل کند کافی است.

آیا می توانیم دایناسور ها را احیا کنیم؟

متاسفانه (یا خوشبختانه) نمی توانیم یک پارک ژوراسیک واقعی داشته باشیم.

محدودیت هایی برای گونه هایی که احیا می شوند، وجود دارد. اولین محدودیت این است که دانشمندان باید منبعی از دی ان ای حیوانی که قصد احیای آن را دارند در اختیار داشته باشند. گاهی این دی ان ای از نمونه های نگهداری شده در موزه یا از سلول هایی به دست می آید که از حیوانات زنده و یخ زده جمع آوری شده اند و گاهی نیز از فسیل ها. اما دی ان ای با گذشت زمان تجزیه می گردد، به این معنی که پس از گذشت دو میلیون سال، دیگر دی ان ای باقی نمی ماند.

دایناسور ها 65 میلیون سال پیش منقرض شده اند، بنابراین دی ان ای آن ها برای همواره از بین رفته است. ما بدون دی ان ای، دایناسوری هم نخواهیم داشت. به احیای دایناسور پرنده دودو هم نمی توانیم امیدوار باشیم، زیرا هرچند زمان انقراض این دایناسور در مقایسه با دیگر دایناسور ها چند صد سال به ما نزدیک تر است، اما مدفن آن که جزیره موریتیوس است گرم تر از آن است که امکان حفظ دی ان ای حیوان در آن وجود داشته باشد.

احیای حیوانات منقرض شده چه فایده ای دارد؟

دلایل خوب زیادی برای احیای حیوانات منقرض شده وجود دارد. همه حیوانات نقش مهمی در زیست بوم هایی دارند که در آن زندگی می نمایند؛ بنابراین احیای گونه های منقرض شده به معنی احیای نقش هایی خواهد بود که این گونه ها در زیست بوم های شان داشته اند. مثلا ماموت های پشمالو نقش باغبانی داشته اند. آن ها نهال ها را می شکستند، چمن ها را می خوردند و زمین را با کود های غنی از مواد مغذی خود بارور می کردند. اما هنگامی که این حیوانات منقرض شدند؛ باغبانی آن ها متوقف شد، تنوع زیستی کاهش یافت و دشت های سرسبز و چمنزار های محل زندگی آن ها با توندرا های بدون تنوع زیستی جایگزین شد.

مطالعات نشان می دهد در صورت بازگشت حیوانات چرنده غول پیکر به منطقه ها شمالی، تنوع زیستی در این منطقه ها دوباره افزایش خواهد یافت. این موضوع درمورد سایر حیوانات در حال انقراض نیز درست است. درواقع احیای گونه های منقرض شده به افزایش تنوع زیستی و بازگشت سلامت به زیست بوم های بیمار یاری می نماید و می تواند نوعی ابزار حفاظتی باشد. با انتخاب حیواناتی مانند قورباغه ای که نوزادش را در معده اش پرورش می دهد، یا ببر تاسمانی که از نظر ژنتیکی منحصر به فرد هستند، نه تن ها خواهیم توانست یک عضو منحصر به فرد از آن گونه را احیا کنیم، بلکه تمام شاخه های آن گونه را نیز احیا خواهیم کرد. احیای گونه ها برای انسان ها هم فوایدی دربر دارد. گونه قورباغه ای که نوزادش را در معده اش پرورش می داد، حالا به قورباغه ای با رحم موقت تبدیل شده است. درواقع این قورباغه فراوری اسید معده را متوقف نموده، تا نوزادش هضم نگردد.

اگر دانشمندان بتوانند تحولات ایجاد شده در این روند را بشناسند، می توانند به درمان زخم معده یاری نمایند یا همین طور به افرادی که عمل جراحی معده انجام داده اند. هر روز بین 30 تا 150 گونه از روی سیاره ما ناپدید می گردد. مطالعات نشان می دهد امروزه اندازه انقراض گونه ها هزار برابر سریع تر از قبل از پیدایش انسان است. ما در دوره انقراض های دسته جمعی زندگی می کنیم و فناوری های احیا می توانند به عنوان یک راه اساسی برای خنثی کردن بعضی از آسیب های ایجادشده، مطرح گردد. بدون شک بازگرداندن گونه های منقرض شده به زندگی می تواند اتفاق بزرگی برای علوم زیست شناسی و حفاظت از منابع طبیعی و انگیزه ای برای نسل های آینده دانشمندان و مدافعان حیات وحش باشد.

گونه های احیاشده کجا زندگی خواهند کرد؟

احیا فرآیندی است که با ایجاد یک حیوان منفرد در آزمایشگاه شروع می گردد و سال ها بعد با رهاسازی و بقای جمعیت های پایدار در طبیعت به سرانجام می رسد. زیست بوم ها موجودیت هایی سیال و پویا است و به سرعت تغییر می نماید. اما اگر گونه ای به تازگی منقرض شده باشد، احتمال بازگشت آن به زیست بوم اصلی اش وجود دارد. گفته می گردد ببر تاسمانی 80 سال پیش منقرض شد. اما در طول این مدت، جنگل های محل زندگی این حیوان، کم و بیش به همان شکل به جای مانده است، بنابراین این گونه نابود شده به طور بالقوه می تواند به خانه اش برگردد. موش جزیره کریسمس استرالیا، اما زیاد خوش شانس نبوده است. از آنجا که بیشتر از صد سال از انقراض این گونه موش می گذرد، گونه های تهاجمی زیادی وارد جزیره کریسمس شده اند که احتمالا مشکل ساز خواهند بود. در چنین حالتی، باید یک زیستگاه جایگزین مناسب برای گونه احیا شده یافت گردد.

کدام گونه حیوانی برای احیا ایده آل است؟

شاید عجیب به نظر برسد، اما یکی از نامزد های ایده آل برای احیاسازی می تواند حیوانی باشد که هنوز زنده است. در حال حاضر فقط دو کرگدن سفید شمالی در کره زمین زنده مانده اند، که هر دو ماده هستند و محل زندگی شان در کنیاست. اما هردوی آن ها بسیار پیر و بیمار هستند و نمی توانند به طور طبیعی فراوری مثل نمایند؛ بنابراین کرگدن سفید شمالی عملا یک گونه منقرض شده است؛ گونه ای باشکوه که روزی چمنزار های وسیع آفریقا را که زندگی گونه های بسیار دیگری به آن وابسته بود، زینت می داد؛ بنابراین نجات این گونه به نوعی همان احیا محسوب می گردد. به دلایل متعدد، احیای حیوانی که متعلق به گذشته های نزدیک بوده آسان تر از احیای گونه ای متعلق به گذشته های دور است. درعین حال، تمرکز روی گونه هایی که هنوز در کنار ما هستند، ساده تر است. کرگدن سفید در حال حاضر در کانون توجه پروژه های احیا قرار گرفته است.

آیا احیای گونه ها از نظر اخلاقی درست است؟

بعضی افراد مخالف احیای گونه ها هستند و آن را یک کار غیرطبیعی و به عبارتی دخالت در فرآیند خلقت می دانند. اما هواداران این روش استدلال می نمایند تکنیک هایی که در احیای گونه ها مورد استفاده قرار می گیرد، همگی دارای معادل های طبیعی در طبیعت هستند. برای مثال، گونه هایی از مارمولک وجود دارند که به وسیله کلونینگ فراوری مثل می نمایند و ریشه روند اصلاح ژنتیکی که برای بازگرداندن ماموت ها به زندگی مورد استفاده قرار می گیرد، یک سیستم ایمنی باکتریایی اولیه است. دانشمندان امیدوارند همچنان که لقاح آزمایشگاهی به یک شیوه پزشکی پذیرفته شده تبدیل شده، نگرانی ها در خصوص تکنیک های نو احیا نیز با اثبات ارزش آن به وسیله علم، از بین برود.

پ