یاد قهوه خانه های انزلی بخیر - مجله سفرنامه پاریس

به گزارش خبرنگاران، روزنامه ایران نوشت: می گویند همه با هم رفیقند. اگر یک روز یکی شان نیاید همه نگرانش می شوند. باورتان می گردد آدم 40-30 سال پشت سر هم هر روز رفیقش را ببیند؟ دیدارشان همواره با یک استکان چای گرم و خوش طعم همراه است. صدای استکان و نعلبکی آهنگ ثابت قهوه خانه های انزلی است.

یک روز سرد زمستانی در هوایی آغشته به عطر سبزی های تازه به نزدیکی شنبه بازار می رسم. اتحادیه اصناف و نمایندگی روزنامه کیهان و اطلاعات را می بینم. می گویند اینجا روزی قلب تجاری انزلی بوده. مرکز اتفاقات مالی و فرهنگی شهر. از مقابل یک قهوه خانه دکه ای می گذرم.

می گویند سر صبح پاتوق صیادهاست و غروب ها محل تجمع بازنشستگان. به سمت بازار می روم. بازاری پر از طبق سبزی های تازه؛ سیر، ترب، ریحان و دیگر سبزیجات خوش آب و رنگ. سمت دیگر خیابان مغازه های صیادی را می بینم با آن چکمه های بلند آویزان از سردرشان. راستی چه کسی است که به این شهر ساحلی آمده باشد و از شنبه بازارش رد نشده باشد. هرچند محلی ها می گویند مدتی است این بازار در گوشه ای دیگر از شهر برپا می گردد، اما اسم شنبه بازار برای همواره روی آن مانده.

قهوه خانه زنده یاد محسن پاکدل در شنبه بازار واقع شده. پدر چند سالی است فوت نموده و پسرش آقا غلام حالا چایخانه را اداره می نماید. بارها تأکید می نماید 39 سال است اینجاست. همه بچگی اش را همین جا سپری نموده. مثل اغلب مغازه ها و چایخانه های انزلی عکسی از سیروس قایقران بر دیوار چسبانده شده، با آن موهای پرپشت مشکی و لبخند بزرگ؛ قوی سپید انزلی.

آقا غلام چای را روی میز می گذارد، با همان استکان کمر باریک و نعلبکی های آبی که آدم را پرت می نماید به گذشته ها. ظرف نباتی هم کنارش. آبنبات هایی که همه در انزلی می شناسندش و چای را با آن می خورند.

50 سال پیش اشتغال و صید و صیادی در انزلی آنقدر پررونق بود که نیروی کار کم می آمد و خیلی ها از شهرهای اطراف استان اردبیل و خلخال برای کار به انزلی می آمدند؛ موقتی و فصلی. شب ها همین جا در قهوه خانه می خوابیدند. توی همین چایخانه هم با فرهنگ انزلی و مردم آشنا می شدند. بین انزلی آن زمان و شهرهای دیگر خیلی فاصله بود. خیلی پر رونق بود.

اسمش غلامرضا پاکدل است اما همه آقا غلام صدایش می نمایند. آقا غلام یکی یکی مشتری هایش را به من معرفی می نماید، آنهایی که سال ها پاتوق شان اینجاست و اگر یک روز یکی شان نیاید، همه نگرانش می شوند: برخی ها 30 سال است اینجا می آیند. در تمام این سال ها نه سیگاری دیده اند نه قلیانی. قهوه خانه اش از تمیزی برق می زند. تند و تند استکان ها را برق می اندازد، تعریف می نماید کلاس پنجم ابتدایی بود که آمد و ماند.

قهوه خانه اش در شنبه بازار درست کنار شاهرگ تالاب یا همان روگاست: محیط چایخانه من محبت آمیز و خانوادگی است. پدرم قوانینی گذاشته که همه مان رعایتش می کنیم. اول آنکه شوخی های بد ممنوع و احترام به هم واجب است. ما یکدیگر را درک می کنیم مثل یک خانواده شده ایم. جوان ها کمتر مشتری ما هستند، می گویند کارتان از مد افتاده. جوان ها بیشتر دنبال جایی اند که قلیان بکشند، داد بزنند، شوخی نمایند. زیاد از اینجا خوش شان نمی آید.

نگاهی به قیمت ها می اندازم املت 5 هزار تومان، چای کوچک 400 تومان و چای بزرگ 800 تومان. به قول آقا غلام، کارگر پسند و ارزان. روی دیوار این نوشته را می بینم: مشتری زندگی من است، من زندگی ام را دوست دارم.

آقای فلاح زاده مسن و پر از تجربه زندگی به نظر می آید. قند را می گذارد گوشه لپش و چای را سر می کشد. بچه صومعه سراست با این همه هر وقت گذرش به انزلی برسد، آقا غلام و چایخانه اش را فراموش نمی نماید: پدرم هم مشتری اینجا بود. می دانید اینجا برای خیلی ها حکم حوزه عمومی را داشت، جایی بود برای گفت وگو و گپ زدن و همدلی. این روزها ما قدیمی ها بیشتر یاد آن دوران می کنیم، چای می خوریم و یاد قدیم ندیم ها را تازه می کنیم.

نادر عباسی از آن مشتری هایی است که طی 39 سال مشتری ثابت اینجا بوده. می پرسم آقای عباسی یعنی نشده یک روز هم مسافرت بروید؟ آقا غلام با خنده به جایش جواب می دهد: آقا نادر که اهل مسافرت نیست، اگر یک روز از انزلی و قهوه خانه دور گردد، حالش بد می گردد.

غلام که ساعت پنج و نیم صبح قهوه خانه اش را باز می نماید از تغییر مشتری هایش از 20 سال قبل تا الان می گوید؛ اینکه مشتری هایش قبلاً از ماسوله، هندخاله و دیگر شهرها می آمدند و آنقدر مشتری داشته که وقت نمی نموده یک دقیقه بنشیند: صیادها که می آمدند اینجا دیگر غلغله ای به پا می شد. اصلاً انزلی قطب بازار میوه استان گیلان بود. تمام دهات اطراف، میوه هایشان را می آوردند اینجا می فروختند. الان همان را سر زمین می فروشند، دلال نمی گذارد نفس بکشند. الان دیگر کسی از شهرهای دور نمی آید و قهوه خانه ها هم کم رونق شده.

مشتری ها باهم مشغول حرف زدن شده اند. همه یاد روزهای پررونق شهرشان افتاده اند. می گویند این روزها اگر هم کسی به چایخانه می آید، دلیلش بیکاری است. متفق القول می گویند، آمار بیکاری در شهرشان واقعاً بالاست.

آقا غلام ادامه حرف هایشان را می گیرد: قهوه خانه من محل حضور آدم های متشخص است. من همواره می گویم 10 تا مشتری کمتر اما با کیفیت تر و باادب تر. چایخانه محل تبادل اطلاعات و خاطرات است، ادب خانه است. می دانی تا به حال با همین تبادل اطلاعات مسائل چند نفر حل شده؟

خیلی ها می گویند آقا غلام نه تنها دغدغه های این جوری دارد که همواره برای محیط زیست شهرش هم احترام قائل بوده. برای همین هم برخلاف خیلی از هم صنفی هایش هیچ وقت برای گسترش کارش به حریم تالاب لطمه نزده. خیلی ها برای اضافه کردن قلیان و میز بیلیارد و به روز کردن شغلشان این کار را نموده اند: من گفتم حق من همین است و من هم به حقم قانعم. روگا (حریم رودخانه) شاهرگ تالاب است. ما طوری بزرگ شدیم که قانع باشیم به حق مان.

آقا غلام در 39 سال کارش فقط چهار ماه تعطیل نموده، آن هم به خاطر اینکه مغازه کناری اش آتش گرفت و او برای تعمیرات مجبور شد مدتی از محل کسب و کارش دور بماند.

از هرهفت- هشت قهوه خانه در بندرانزلی نام یک کدامش ملوان است. چه کسی است که نداند اهالی شهر ساحلی عاشق فوتبال هستند و تیم قوهای سپیدش. این ملوان اما از قدیمی ترین قهوه خانه های بندر انزلی است و از پنجاه سال پیش خیلی ها در کهنه بازار هر روز میهمانش بوده اند. کهنه بازار قدمتش از شنبه بازار هم بیشتر است. روزگاری راسته حلبی سازها و مسگرها بوده. الان که از مسگرهایش اثری نمانده، اما حلبی سازها هنوز هستند قدم به قدم این تابلوها را می بینی: شیروانی کوبی، حلبی سازی، شیروانی سازی و ...

چایخانه ملوان اما 50 سال قدمت دارد. آقا جلیل مسئول قهوه خانه است. مشهدی علی پدرش پیر شده و کار را به او واگذار نموده. اینجا هم همان تیپ قدیمی قهوه خانه های انزلی را حفظ نموده. جایگاه ها قهوه ای و آبی. روی دیوار این جملات را می بینی از شوخی بپرهیز که شوخی تو را آبرو می برد.

مرد برایم می گوید از بچگی به این چایخانه می آمده. الان 40 سال از آن روزها گذشته اما او همچنان مشتری پر و پا قرص این قهوه خانه است: الان طالب آباد می نشینیم ولی هر روزغروب می آیم. دلم نمی آید جای دیگر بروم من هم نیایم همه سراغم را می گیرند. یک شعر به زبان گیلانی می خواند و به به چه چه مشتری ها بلند می گردد.

آقا جلیل خیلی کم حرف است و همین قدر برایم می گوید که اگر مشتری هایش یک روز نیایند دل نگران شان می گردد، می گوید نکند خدای ننموده بلایی سرشان آمده بس که همواره هستند.

حمید تلنگی هم قهوه خانه اش در کهنه بازار بود با 70 سال سابقه. 40سال پدرش اداره اش کرد و 30سال هم خودش اما این روزها تغییر کاربری داده. چایخانه حمید شده رستوران حمید و غذاهای اصیل گیلانی سرو می نماید: درآمد چایخانه بهتر از رستوران بود. اما این کار خیلی احترام نداشت. دخترهایم دوست نداشتند چایچی باشم. من با قلیان هم مخالفم.

اگر به سمت پل غازیان- انزلی بروی همان پل زیبایی که بیشتر توریست ها از آن عکس دارند، در انتهای پل می توانی کلی از همین قهوه خانه ها یا چایخانه های قدیمی ببینی. با درهای آبی رنگ و سقف های حلبی. قهوه خانه صیادان با آن کتل های کوتاهش 60سال قدمت دارد. گذشته ها پاتوق صیادان بوده و این روزها پاتوق مشتری های قدیم و مسافران شهر.

حمید حقی همان طورکه پشت سماور بزرگش چای می ریزد، تعریف می نماید: قدیم ها اینجا پاتوق صیدان بود چون روبه روی شیلات بود اما دیگر پره ها کم شده. اول پدرم اینجا را می گرداند و حالا به من رسیده. من از سال 64 آمدم. پدر که فوت شد 16سالم بود. بچه هایم چندان علاقه ای به ادامه این شغل ندارند. نمی دانم چه می گردد؟

علی آقا کنار چایخانه صیادان کافه دارد. 50 سالی می گردد. هرچه می گردم، روی شیشه اش نامی نمی بینم. با خنده ای می گوید اینجا هم مثل خودم بی نام و نشان است. فامیلی خودم را هم کسی نمی داند و اینکه از کجا آمده ام. چون این شغل را دوست نداشتم هیچ وقت رغبت نکردم برایش اسم بگذارم و همین طور بی نام و نشان ماند. علی آقا هم مثل اغلب قهوه خانه های انزلی عکس آقای نجفی یکی از روحانیون مورد احترام شهر را بر دیوار نصب نموده. استکان چای را هل می دهد جلویم: قدیم ها این رنگ قرمز و قهوه ای مد بود. جایگاه های ماهم همین رنگی مانده الان که ماشالله همه مبل و جایگاه می گذارند.

علی آقا آهی می کشد: هرکس یک سرنوشتی دارد. سرنوشت من هم این بود؛ این شغل. مجبور شدم انتخابش کنم. پنج-شش سالم بود. الان هم بعد 50 سال دوستش ندارم. بچه های من هم شغلم را دوست ندارند. اگر یک وقت کارم داشته باشند، می آیند آن ور خیابان می ایستند و صدایم می نمایند. باورت می گردد. تا حالا خانمم پایش را اینجا نگذاشته؟ اجباری ماندم. شغل پردرآمدی هم نیست. دلم به همین مشتری هایم خوش است. فردا هم بیایید همین مشتری ها را می بینید. اصلاً یکی یک روز نیاید، همه نگرانش می شوند. یعنی خانه دوم شان است. من هم نیایم، همه نگرانم می شوند.

با انگشت مشتری هایش را نشانم می دهد و معرفی شان می نماید. چهره اش پر از غرور است: یکی کاپیتان است، یکی ملوان کشتی است و دیگری یک آشپز معروف.

علی آقا همین طور برایم درددل می نماید و مشتری هایش چای می نوشند و عده ای هم توی تلویزیون کوچک کافه فوتبال تماشا می نمایند. دستمالی روی میز می کشد: این کار از بین می رود به تو قول می دهم. شاید قلیان خانه ببینی اما از این قهوه خانه ها دیگر نمی بینی. عمر ما هم مثل این قهوه خانه ها دیگر به پایانش نزدیک شده. درست مثل عمر این میز و جایگاه های آبی و قهوه ای.