تور ارزان اروپا: برج قلعه خمیر ، بازمانده قلعه ای به سبک اروپایی - مجله سفرنامه پاریس

با ما سفر کنید و با تور ارزان اروپا از قاره سبز اروپا دیدن کنید و با دریافت خدمات ویزای شینگن از گردش به دور اروپا لذت ببرید.

سردر شمالی قلعه که اکنون در کنار کوچه تنگی متصل به شهر خمیر جای دارد، به صورت شکوهمندی از سنگ و گچ و به سبک قلعه های اروپایی ساخته شده است. در چهارگوشه قلعه چهار برج مدور بلند و مقتدر بناشده و بین هر دو برج یک برج کوتاه نیز ساخته شده است. در قسمت جنوب غربی قلعه خمیر، عمارت دوطبقه ای وجود دارد. در وسط قلعه و تقریباً در زیرزمین آن آب انباری (برکه) ساخته شده که هنوز به جای مانده است.

در قدیم این ساختمان و این قلعه کاربردهای نظامی داشته است و برای مقاومت در برابر مهاجمان هم از آن استفاده می شده است.

تاریخ بنا و وجه تسمیه

سدیدالسلطنه کبابی در کتاب بندرعباس و خلیج فارس در خصوص قلعه خمیر می نویسد: در خارج از شهر طرف شمال قلعه ای است و هنوز لیاقت تعمیر دارد. مربع الاضلاع است هر ضلع آن یک صد و پنجاه قدم می گردد و در چهارگوشه قلعه چهار، برج مدور بناشده از جوانب اربعه فی مابین هر دو برج یک برج کوتاه بناکرده اند و در جنوب مغرب، عمارت مربع دوطبقه موجود و در وسط قلعه آب انبار بنا گذاشته اند و همه ابنیه قلعه از ساروج و سنگ است و سکنه آنجا گویند صدسال است این قلعه بناشده شاید ولات امامان مسقط در سنوات اجاره عباسی از دولت ایران بنا گذاشته اند و طرز این قلعه مانند قلاع لارک و قشم نیست.

بعلاوه احمد اقتداری در کتاب آثار شهرهای باستانی و سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان در توضیح قلعه خمیر می نویسد: امروز به جز به جای مانده ویرانه دو سردر شمال و جنوبی و یک نیمه برج شرقی چیزی از آن باقی نمانده است. آب انبار مخروبه قلعه و عمارت سر در آن به صورت ویرانه ای باقی نمانده است. سردر شمالی قلعه که اکنون در کنار کوچه تنگی متصل به آبادی خمیر وجود دارد و تقریباً در میان ضلع شمالی آن قرارگرفته به وضع شکوهمندی از سنگ و گچ و به سبک قلعه های اروپایی ساخته شده و تصور من آن است که برخلاف نوشته مؤلف کتاب بندرعباس و خلیج فارس این قسمت از قلعه و بخصوص برج های مدور دور طرف این مدخل بازمانده دوران پرتغالی یا هلندی است، بدیهی است چند بار بازسازی شده و در زمان عمال ولات مسقط که این نواحی را به اجاره داشته اند و بیش از آن به روزگار نادرشاه و کریم خان زند هم برای قلعه داری تعمیر و ترمیم شده است.

این بنا دارای چهار برج مدور بزرگ در چهارگوشه و چهار برج کوچک در میانه هر ضلع بود. دو سر در اصلی داشت؛ یکی به سمت شمال و دیگری به سوی جنوب. قلعه از چندین بخش تشکیل می شد:

- ساختمان دوطبقه ای در جنوب غربی، محل اسکان نیروها و محافظان قلعه که تعداد آن ها به 20 نفر می رسید.

- آب انبار وسط قلعه برای ذخیره سازی آب موردنیاز

- کاروانسرای کوچک میان قلعه که قدمت آن به دوره صفویه می رسید.

- خندق دورتادور قلعه که برای دفاع از آن در برابر شورش مردم محلی و حمله راهزنان استفاده می شد.

در این بنا همانند دیگر سازه های این محل از سنگ و ساروج برای ساخت استفاده شده است.

برج قلعه خمیر دارای پلانی مدور به قطر 6.40 متر، بلندی 7.80 متر است که ضخامت دیوار آن 50 سانتی متر است. در ضلع جنوبی بنا پلکانی نو احداثی جهت صعود به درون قلعه قرار گرفته است که این پلکان به دوشاخه جنوب غربی و جنوب شرقی تقسیم شده و از طریق پلکانی مرکزی به درگاه بنا و سپس درون برج راه دارد. درگاه بنا با طاق هلالی به بلندی 1.90 متر و پهنای 70 سانتی متر است. درون برج دونیم ستون مربع شکل در جهات شمال و جنوب نگهداری تیر چوبی سقف وجود دارد. تعداد سه طاقچه بزرگ با طاق هلالی به بلندای 120 سانتی متر و پهنای 45 سانتی متر و سه طاقچه کوچک با طاق هلالی به بلندی 50 سانتی متر و پهنای 40 سانتی متر تعبیه شده است. 12 تیرکش نیز در برج تعبیه شده که در دو جهت قابل هدف گیری است.

در شمال غربی درون برج از طریق پلکانی چوبی متصل به ستون و دیوار برج به بام برج راه دارد در سطح بام برج ارتفاع دیواره آن 2 متر است و دارای طاقچه و تیرکش است.

برج قلعه خمیر هیچ گونه تزییناتی ندارد و مصالح به کاررفته در آن سنگ های بی شکل، سنگ های مرجانی همراه با ملات ساروج است که از مصالح اصلی بنا است. بعلاوه از گچ محلی برای روکش کردن برج استفاده شده است.

پوشش سقف از طریق چندل (چوب های محلی) و حصیر ساخته شده که از طریق کاه و گل در سطح بام اندود شده است.

بنای کنونی قلعه خمیر در اوایل دوره قاجاریه مورداستفاده قرار می گرفته است و با توجه به موقعیت بندر خمیر که در دوره های قبل از قاجاریه داشته است به علت برخوردهای نظامی که در این محل رخ داده است این قلعه چندین بار بازسازی و بازسازی شده است. برج خمیر در سال 1384 به شماره 13831 در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منابع:

- فرهنگ جغرافیایی استان هرمزگان، آبادی های استان هرمزگان - شهرستان بندرعباس

- سید السلطنه، کبابی، خلیج فارس و بندرعباس، 1363، تهران، دنیای کتاب

- اقتداری، احمد، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان، 1375، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی: روایت

* گزارش از عباس نوروزی، معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان