تالاب بین المللی و پناهگاه حیات وحش شادگان - مجله سفرنامه پاریس

موقعیت جغرافیایی

تالاب و پناهگاه حیات وحش شادگان در اراضی پست جلگه یا دشت خوزستان و در ناحیه جنوب غربی کشور در جنوب شهر شادگان در استان خوزستان واقع شده است. تالاب بین المللی شادگان با طول جغرافیایی 48 درجه و 18 دقیقه و 39 ثانیه تا 49 درجه و 5 دقیقه و 21 ثانیه و عرض جغرافیایی 29 درجه و 59 دقیقه 6 ثانیه تا 30 درجه و 56 دقیقه 48 ثانیه در انتهای جنوب غربی ایران و در جنوب استان خوزستان واقع شده است.

تاریخچه حفاظت

در اولین جلسه کنوانسیون رامسر در سال 1975 شهر رامسر، تصمیم گرفته شد که تالاب شادگان، با عنوان تالاب بین المللی شادگان معرفی شود. شماره ثبت در لیست تالاب های بین المللی کنوانسیون رامسر در (تاریخ 23/6/1351) به شماره ثبت 21R006 می باشد. تالاب شادگان دارای وسعتی بیش از 4000000 هکتار بوده که 327765 هکتار آن بر اساس مصوبه شماره 41 مورخ 22/9/1351 شورای عالی محیط زیست به عنوان پناهگاه حیات وحش اعلام شده است.

راه های دسترسی

- اتوبان اهواز به آبادان در ضلع غربی پناهگاه از محل سه راهی دارخوین تا ابتدای ورودی شهر آبادان.

- جاده آسفالته دارخوین شادگان- اتوبان اهواز که به سه راهی خوردورق منتهی می شود.

- جاده آسفالته آبادان- بندر امام که از وسط پناهگاه گذشته و در سه راهی خوردورق به جاده شادگان متصل می شود.

شرایط طبیعی تالاب و پرندگان تالاب شادگان

تالاب شادگان تالابی دائمی با آب شیرین، شور و لب شور است. بخش شمالی تالاب با آب شیرین رودخانه جراحی تغذیه می شود و پوشش گیاهی طبیعی از نی، لویی و جگن تشکیل شده است. پهنه جزر و مدی در جنوب تالاب به صورت متواتر در معرض امواج جزر و مدی خلیج فارس و جریان های سیلابی وجود نخلستان های پیرامون تالاب، آشیانه پرندگان درون نیزارها و سواحل و جزایر تالاب و خورموسی و خورهای کوچکتر که از خورموسی منشعب می شوند از جمله خورکوارین، خوردورق، خورملح و خور گوبان می توان نام برد که مهم ترین محل برای زادآوری آبزیان دریایی در این قسمت از خلیج فارس محسوب می شود.

ارزش های هیدرولوژیکی

تالاب شادگان به وسیله منابع گوناگون آب تغذیه می شود. بیش از 90 درصد جریان های ورودی به تالاب از رودخانه جراحی است، سر ریز سیلاب های رودخانه کارون، روان آب های سیلابی، آبراه کوپال، پساب های مصرف نمایندگان مختلف در پیرامون اهواز و زه آب های طرح های نیشکر در شرق کارون از دیگر منابعی هستند که آب به تالاب تخلیه می نمایند. امواج جزر و مدی خلیج فارس به صورت دوره ای و متواتر بخش هایی از پهنه جزر و مدی واقع در جنوب جاده آبادان - ماهشهر را فرا می گیرد.

پوشش گیاهی شاخص تالاب زیبای شادگان

تالاب شادگان دارای تنوع گیاهی قابل ملاحظه ای مشتمل بر 110 گونه گیاهی متعلق به 92 جنس و 37 تیره می باشد که بالاترین تنوع برای یک تالاب در ایران است. طی مطالعات اجرا شده 17 جامعه عمده گیاهی شناسایی شده است. جوامع گیاهی تالاب شادگان گونه های عمده چولان (جگن)، بردی (لوئی)، نی (قصب)، علف شور و... می باشد.

حیات وحش تالاب

خصوصیات لیمنوژیکی مختلف تالاب رمانتیک شادگان تنوع بیولوژیکی را به وجود آورده است که به نوبه خود موجب غنای گونه های جانوری در فصول مختلف می شود و بدین ترتیب غنای اکولوژیکی بی نظیری را برای تالاب فراهم می آورد که از اهمیت حفاظتی بالایی برخوردار است.

لیست این تنوع زیستی و پرندگان تالاب شادگان عبارتست از

دوزیستان 3 گونه- خزندگان 9 گونه- ماهیان مردابی 36 گونه- ماهیان دریایی 45 گونه- میگوی دریایی 4 گونه- پرندگان 174 گونه- پستانداران 40 گونه. اهمیت تالاب بیشتر به خاطر تنوع گونه های ماهیها و پرندگان آنست. تالاب در فصل زمستان پذیرای جمعیت بالایی از پرندگان مهاجر است که از تالاب جهت زمستان گذرانی، تغذیه و زادآوری استفاده می نمایند. بعلاوه تالاب زیستگاه مهمی برای تخم گذاری، پرورش و تغذیه گونه های متعدد آبزیان می باشد. علاوه بر آن گونه های آسیب پذیر، و گونه های در خطر بسیاری را حمایت می نماید که شاخص پرندگان تالاب شادگان، اردک مرمری است.

شناسایی گونه های پرندگان تالاب شادگان

اردک مرمری- اکراس آفریقایی- پلیکان خاکستری- فلامینگو- دراج

کلیه پستانداران آبزی استان خوزستان در محدوده تالاب شادگان و خوریات آن مشاهده می شوند گونه های مثل دلفین بینی بطری، دلفین معمولی، وال و... علاوه بر آن در تالاب شادگان گونه شنگ تنها پستاندار آبزی آب شیرین تالاب محسوب می شود. انواع دوپاها، خرگوش، جوجه تیغی، خدنگ کوچک و بزرگ، سمور، انواع موش و حشره خور، شغال، روباه، گرگ، گربه جنگلی و گربه جنگل و انواع خفاش ها.

مهم ترین خزنده تالاب از زیر راسته لاک پشت هاست که گونه های دریایی ان در خوریات تالاب شادگان مشاهده و گزارشاتی از تخم گذاری آن ها نیز وجود دارد.

بعلاوه لاک پشت فراتی که از گونه های در خطر انقراض (EN) لیست سرخ IUCN می باشد در این تالاب زندگی می نماید علاوه بر آن انواع مارها در این منطقه مشاهده شده اند. در خصوص آبزیان تالاب باید گفت که حدود 36 گونه ماهی در تالاب شادگان شناسایی شده که مهم ترین آن ها ماهیان شیلاتی اند که ارزش مالی دارند انواع کپور ماهیانی مثل شیربت، گطان، حمری، شلج و ماهیان دریایی نظیر شوریده، هامور، شکیبا، سنگ سر، صبیتی و... گونه های ماهیان بومی در آب شیرین تالاب شامل حمری، شیریت، بنی، شلج، اسبله (گربه ماهی) و بیاح می باشد.

ارزش ها

تالاب بین المللی شادگان ارزش های گوناگونی دارد که برخاسته از ویژگی ها و کارکردهای بوم شناختی، مالی، اجتماعی و آب شناختی است.

زیستگاه های متنوع

تالاب زیبای شادگان دارای انواع زیستگاه های آب شیرین، آب لب شور و آب شور با انواع متفاوت پوشش گیاهی و اعماق متغیر آب است. تغییرات فصلی عمق و کیفیت آب و بعلاوه تغییرات در پوشش گیاهی نیز تنوع بسیاری در زیستگاه ها ایجاد می نماید که موجب جذب تنوع زیستی سرشاری می شود. مهم ترین انواع زیستگاه ها در تالاب شادگان عبارتنداز: پهنه آب شیرین، پهنه های جزر و مدی و آب لب شور، خلیج خور موسی با آب آزاد و شور، جزایر چهارگانه خورموسی، تپه های ماسه ای و تپه های خاکی کم ارتفاع.

پوشش گیاهی طبیعی برای چرای دام ها

براساس اطلاعات موجود، در حدود 000/424 راس (معادل واحد گوسفندی) دام از تالاب زیبای شادگان برای چرا استفاده می نمایند. اندازه کل علوفه چرا شده یا برداشتی از منابع تالاب 39000 تن در سال (معادل علوفه قابل هضم) برآورد می شود.

برداشت نی (برای صنایع دستی و امور ساختمانی)

علاوه بر علوفه، ساقه نی به عنوان مصالح مورد استفاده در پوشش سقف ساختمان های روستایی و بعلاوه برای فراوری صنایع دستی (پرده های حصیری) مورد استفاده قرار می گیرد. براساس اطلاعات موجود در حال حاضر برای این مصارف سالانه حدود 2-3 میلیون ساقه نی برداشت می شود.

زیباشناختی تالاب

هر بخش از تالاب دارای منظره ها ویژه و مجذوب کننده است که می تواند سلایق گوناگون را در زمینه های گردشگری، طبیعت گردی، تماشای پرندگان، گشت و گذار و تحقیقات به خود جلب نماید. از اقدامات اجرا شده در راستای گردشگری و اکوتوریسم از تالاب، می توان به مرکز بازدیدنمایندگان تالاب بین المللی شادگان به مساحت 1300 متر مربع که دارای موزه تاریخ طبیعی- آمفی تئاتر و کتابخانه در تالاب شادگان اشاره کرد.

ارزش های اجتماعی و فرهنگی

علاوه بر ارزش های اکولوژیک تالاب رویایی شادگان ارزش های مالی و اجتماعی و فرهنگی متنوعی بر آن متصور است. این تالاب از نظر فراوری علوفه مورد توجه است زیرا با ذخیره بزرگ پوشش گیاهی خود و داشتن گونه های خوش خوراک یکی از منابع اصلی تامین علوفه دامی در منطقه است. این منبع همیشه تامین نماینده هزاران دام محلی و دام های اطراف منطقه بوده است اهالی شادگان (بخش روستانشین) با تهیه علوفه و تغذیه دام ها از یکسو و فروش لبنیات مختلف از سوی دیگر، وابستگی شدید مالی به تالاب دارند. وجود ذخیره قابل متوجه ماهیان شیلاتی در آب های تالاب و صید آن به وسیله صیادان بومی جهت تغذیه خانوادگی، فروش در بازار اشتغال و رونق اقتصاد خانواده های روستایی را به همراه دارد.