خبرنگاران محمدحسین لقمان ادهم و توسعه امور طبی و بهداشتی در ایران - مجله سفرنامه پاریس

افراد و خاندان های زیادی در توسعه و تحول تاریخ معاصر ایران نقش آفرین بوده اند، بدون شک در این میان خاندان ادهم و مخصوصاً محمد حسین ادهم و برادرانش که از بنیانگذاران مدارس جدید و پایه گذاران امور بهداشتی و پزشکی در ایران بوده اند، نقش بی بدیلی در پیشرفت این علم داشته اند.

محمدحسین لقمان ادهم معروف به لقمان الدوله در 1258 خورشیدی در تبریز دیده به دنیا گشود. پدرش میرزا زین العابدین خان لقمان الممالک از فارغ التحصیلان دانشکده پزشکی پاریس بود که در تبریز طبابت مخصوص محمدعلی میرزا ولیعهد را برعهده داشت. از اقدامات مهم پدر محمد حسین ادهم تاسیس مدرسه لقمانیه با هزینه شخصی خود بود. در واقع این مدرسه، کانون نشر تمدن جدید در آذربایجان به شمار می رفت. محمدحسین ادهم پس از انتها تحصیلات مقدماتی و متوسطه در تبریز نزد استادان فن و پدر خود طب ایرانی را فراگرفت. وی در جریان استبداد صغیر و به توپ بستن مجلس تعدادی از آزادی خواستار زندانی در باغ شاه را فراری داد و خودش نیز راهی پاریس شد و پزشکی را در این کشور فراگرفت. (1)

نقش محمد حسین لقمان در تأسیس بیمارستان

این پزشک حاذق پس از بازگشت به ایران به عنوان پزشک مخصوص احمدشاه به عضویت مجلس حفظ الصّحّه انتخاب شد و در 1297 خورشیدی مدرسه طب را تاسیس کرد در ادامه فعالیت های خود در 1298 خورشیدی به همراه برادر کوچکترش، محمد حسن لقمان ادهم ملقب به حکیم الدوله در تاسیس انستیتو پاستور نقش موثر داشت و به عضویت مجلس حفظ الصحه انتخاب شد و در عملی ساختن آبله کوبی سعی فراوانی کرد. بدین ترتیب وی دانشکدۀ پزشکی را پی ریزی و کلاس طب را از دارالفنون مجزا و به مدرسۀ طب تبدیل و انستیتو پاستور را در تهران تأسیس و در تصویب قانون طبابت تلاش بسیار کرد. در واقع محمد حسین ادهم جزو همراهان احمدشاه در سفر اروپا بود و در بازدید از انستیتو پاستور، احمدشاه را به تأسیس چنین بنگاهی در ایران تشویق کرد و برای این کار دکتر منارد فرانسوی را استخدام و به ایران آورد. دهخدا و بهار از جمله روشنفکران و نویسندگان برجسته این دوره نیز در مدح او اشعاری سروده اند.

تأسیس دانشکدۀ پزشکی و تالار تشریح آن و دانشکدۀ داروسازی از دیگر خدمات او در دوره پهلوی اول است.

محمدحسین ادهم پنج سال ریاست دانشکده پزشکی تهران را بر عهده داشت اما بعد به علت ضعف مزاج از ریاست دانشکدۀ پزشکی و خدمات رسمی کناره گیری و بقیه عمر را به خدمت مردم و تدریس بیماری های عمومی و تشخیص بیماری ها پرداخت و 600جلد کتاب از کتابخانه شخصی خود به مدرسه اهدا کرد. (2)

موفقیت ها و افتخارات

از جمله افتخارات این پزشک نامدار این بود که در 24 شهریور 1328خورشیدی به پاس خدمات 50 ساله اش از طرف وزارت فرهنگ و دانشگاه تهران و فرهنگستان ایران، نشان دانش درجه یک به وی اعطا شد. همچنین دارای نشان لژیون دو نور از فرانسه، نشان ویکتوریا از انگلستان، عقاب سرخ از آلمان، لئویلد از بلژیک و نشان های دیگری از دولت های ایتالیا، ترکیه و اسپانیا بود. (3)

همچنین در 15 دی 1330 خورشیدی بیمارستان 300 تختوابی تهران لقمان الدوله به اسم او نامگذاری شد. روزنامه کیهان در 16 دی 1330 در گزارشی در مورد نامگذاری بیمارستان لقمان الدوله به اسم محمد حسین ادهم نوشت: دیروز نام بیمارستان 300 تختخوابی طی مراسم ساده و خاصی به بیمارستان لقمان الدوله ادهم تغییر یافت. ساعت 3 بعدازظهر دیروز به مناسبت مراسم تغییر نام بیمارستان سیصد تختخوابی به بیمارستان لقمان الدوله ادهم، آقای دکتر محمدعلی ملکی یزدی وزیر بهداری و اولیای آن وزارتخانه در محل بیمارستان واقع در ضلع جنوبی باغشاه ابتدای خیابان مخصوص حضور یافتند. ابتدا آقای وزیر بهداری شرحی از خدمات مرحوم دکتر لقمان الدوله ادهم بیان داشته و گفتند: شکی نیست که مبنای ترقی و تعالی در کشور تقدیر از زحمات رجال خادم و به نیکی یاد کردن از درگذشتگان خدمتگذار است. مرحوم دکتر لقمان الدوله از جمله آن مردمانی است که در تمام عمر خود منظوری جز خدمت به خلق نداشته است. فقید سعید پس از سال ها خدمت در سال 1317 به علت ضعف مزاج از ریاست دانشکده پزشکی و کارهای رسمی استعفا داد و به خدمات نوع پرستانه خود ادامه داد. اینک به پاس خدماتی که آن مرحوم در راه تربیت پزشک و توسعه تأسیسات پزشکی انجام دادند، نام بیمارستان سیصد تختخوابی به بیمارستان لقمان الدوله تبدیل می شود تا نام این پزشک عالی مقدار جاودان بماند. (4)

درباره بیمارستان لقمان حکیم

این بیمارستان همانطور که در بالا گفته شد به اسم محمد حسین لقمان الدوله نامگذاری شد. در ابتدا به بیماران عفونی اختصاص داشته است. سپس بهداری وقت تهران در 1327 خورشیدی به گسترش آن اقدام کرد و بیمارستانی سیصد تختخوابی را احداث کردند که به پاس خدمات دکتر لقمان ادهم ملقب به لقمان الدوله که از پایه گذاران دانشکده پزشکی دانشگاه تهران نیز است به لقب ایشان نامگذاری شد. در 1345 خورشیدی به بهداری وقت تحویل داده شد و در 1349خورشیدی به عنوان بیمارستان شماره 2 تحت نظارت ارتش نهاده شد. این بیمارستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی به فعالیت های خود ادامه داده است و تا 1362 خورشیدی به بیمارستان لقمان الدوله معروف بود، دراین سال به مرکز پزشکی، درمانی و آموزشی لقمان حکیم تغییر نام داد. این بیمارستان اکنون به عنوان مرکز پزشکی، درمانی، آموزشی و پژوهشی فوق تخصصی با 420 تخت مصوب و حدود 76 تخت ستاره دار دارای 24 بخش بستری و 14 واحد پاراکلینیک و 33 واحد درمانگاه و مراکز توسعه و پژوهش، تحقیقات مسمومین، تحقیقات عفونی و بیماری های گرمسیری در عرصه های مختلف علمی به ارایه خدمت می پردازد.

وفات

انتها این پزشک نامدار در یکم آبان 1329خورشیدی در تهران دیده از دنیا فروبست و در آرامگاه ظهیرالدوله در کنار مشاهیر بزرگی چون ملک الشعرای بهار، ایرج میرزا، رشید یاسمی، رهی معیری، محمد مسعود، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، فروغ فرخ زاد، قمرالملوک وزیری، استاد حسین تهرانی و بسیاری دیگر از هنرمندان سرشناس ایران زمین به خاک سپرده شد. (5)

منابع

1- تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا انتها عصر رضاشاه) به روایت اسناد، اثر محسن روستایی، ج 2، صص 431ـ424

2- همان

3- پژوهشکده باقرالعلوم - مقاله خاندان ادهم

4- روزنامه کیهان در 16 دی 1330

5- روزشمار تاریخ ایران، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج 2 ص 43