چرا در سریال های شبکه نمایش خانگی هیچ زوج خوشبختی وجود ندارد ؟ - مجله سفرنامه پاریس

بعد هم به اعتراض ادامه می داد: آقا! بروید فکری به حال این مصائب مالی بکنید که نمی گذارد حتی جوانان مشتاق زندگی متاهلی هم به آرزویشان برسند! اما کار صنعت فیلم و سینما این نیست که بگوید بله! مسائل مالی به جای خود، ما هم باید رسالت خودمان را انجام دهیم، بلکه بالاتر از آن به شکلی ناخودآگاه، روابط فرهنگی و مالی و اجتماعی را در جامعه بازتاب می دهد و از این جهت اتفاقا می تواند روایتی مثبت اندیشانه و راهکارپرداز از شرایط موجود ارائه کند یا با نگاهی ارتجاعی و تلخ، جامعه را به سمت بدترین خودش سوق بدهد. این روزها سریال های نمایش خانگی پر بازدیدتر از قبل شده اند و ساختار تولید آثار در این شبکه های جدید هم باعث شده دست مولفان آنها به شکلی غیر قابل انکار در ارائه روایت از شرایط بازتر باشد. بنابراین ارزش های مثبت و منفی در این آثار گهگاه رنگ می بازند، جا به جا می شوند و زیر خروارها مساله و مشکل دیگر پنهان شده اما اثرگذار جلوه می کنند. تجرد و تاهل، یکی از این مجموعه ارزش های تقابلی هستند که در شرایط امروز جامعه، از بلندگوهای متفاوت فکری به گونه های مختلفی طنین انداخته اند.

مردم معمولی / کمدی فمنیستی

مردم معمولی اولین ساخته رامبد جوان در شبکه نمایش خانگی است. سریالی که تا امروز انتقادهای بسکمک را درپی داشته است و خیلی ها رامبد جوان خندوانه را بسیار بامزه تر و خنده دارتر از رامبدِ مردم معمولی می دانند. البته این مساله بیشتر سویه انتقادها را به سمت پویا مهدوی زاده و زهرا افشار؛ نویسندگان این سریال می برد، اما نقش پررنگ جوان به عنوان تهیه کننده، کارگردان و نقش اول سریال را نمی توان نادیده گرفت.

تا اینجای کار که قسمت هشتم مردم معمولی منتشر شده، در سریال دو زوج اصلی به چشم می خورند. باربارا (شبنم مقدمی) و ایرج (آتیلا پسیانی) که خواهر و شوهرخواهر بردیا (رامبد جوان) هستند و به علت تعطیلی دفتر باربارا ناگزیر در دفتر بردیا مشغول به کارند. زوج دیگر رومینا (الناز حبیبی) و خسرو (امیر نوروزی) پسرخاله بردیا هستند که از هم جدا شده اند، اما با هم در دفتر بردیا کار می کنند. رومینا منشی بردیاست و خسرو مربی تیم فوتبالی است که بردیا و مرکز زیبایی او، حامی مالی آن محسوب می شوند. البته علاوه بر اینها باید به یک زوج دیگر نیز اشاره کرد که در نظر دریافت آنها، یکی از پیوندها را به هم می زند و آن بردیا و رومینا هستند که به تازگی به هم علاقه مند شده اند و خیال ازدواج باهم را دارند.

اتفاقی که در مردم معمولی از حیث روابط زن و شوهری می بینیم، حکم فرمایی زنان در روابط است. این که مرد در یک رابطه زناشویی صرفا برده ای است که غلام حلقه به گوش و نوکری آماده به خدمت همسرش است، در تمام سریال به بدترین شکل ممکن توی ذوق مخاطب می زند. باربارا نه تنها همسرش ایرج که برادرش بردیا را نیز تحت سلطه خود دارد و هرجا که بخواهد با اهرم خشم، بر این دو فشار وارد می آورد و در هر حالت با تحکم و فریاد از همسرش ایرج (آتیلا پسیانی) انتظار تایید و تصدیق دارد. خسرو نیز در رابطه با رومینا حال و روز بهتری ندارد. رومینا تمام آنچه که خسرو در زندگی با او به دست آورده را با شقاوتی عجیب و غریب از او گرفته و عملا خسرو دیگر هیچ ندارد. اما در وجود خسرو نه تنها تنفری نسبت به این اتفاق نیست، بلکه در تلاش است که رومینا را به زندگی برگرداند. این ماجرا به حدی دور از واقعیت است که التماس های خسرو برای باز پس گیری پرایدش که رومینا از او گرفته، در یکی از قسمت ها حوصله مخاطب را سرمی برد. از اینها گذشته، دختر خاله های خسرو که همگی کارمندان باربارا هستند، لحظه به لحظه با مشاهده حسن اخلاق رومینا، خسرو را تحقیر می کنند. به اینها بیفزایید قسمت هفتم را که در آن همین دخترخاله ها متوجه می شوند که بردیا در دفترش مقدار زیادی دلار دارد و تلاش می کنند از او اخاذی کنند. شاید بگویید این سریال، یک کمدی است، اما مگر کمدی نمی تواند فمنیستی باشد؟

گیسو / ازدواج به مثابه محدودیت

سریال گیسو به کارگردانی منوچهر هادی، در حقیقت ادامه سریال عاشقانه است. این تمایز نام بین فصل یک و 2 یک فیلمنامه، یکی از ابتدایی ترین نواقص سریال نیز هست. مخاطبان عاشقانه و سریال های منوچهر هادی قطعا می توانند با گیسو هم ارتباط برقرار کنند اما مشکل اصلی این است که هیچ تمهیدی برای مخاطبان تازه ای که هیچ آشنایی با فصل اول ندارند در نظر گرفته نشده است.

از اینها که بگذریم یکی از تفاوت های عمده داستان نسبت به فصل اول، حذف شدن پانته آ بهرام به علت مرگ بر اثر سرطان است که موجب شده رضا (حسین کمک) تا اینجای سریال تنها و در واقع مجرد بماند. از سوی دیگر پیمان (هومن سیدی) نیز از همسرش جدا شده و مدعی است با یک زن خارجی (لوسی) ازدواج کرده است که به احتمال زیاد دروغ است. رابطه زن و شوهری دیگر سریال، بین سهیل (محمدرضا گلزار) و پگاه (ساره بیات) در جریان است. این زوج که در فصل اول سریال نیز دچار مسائل جدی در روابط عاطفی شان هستند، در گیسو نیز کماکان اختلاف های جدی دارند که آنها را تا مرز جدایی برده است. چنان که در آخرین قسمت از سریال که تا به امروز پخش شده یعنی قسمت یازدهم، سهیل عنوان می نماید درخواست طلاق غیابی از پگاه را داده است.

نگاهی که در گیسو به مقوله روابط بین زن و مرد شده، عینا نگاهی است که در عاشقانه شاهد آن بوده ایم. مجردها در این دو فصل از سریال منوچهر هادی، اساسا راحت تر زندگی می کنند و دغدغه چندانی ندارند. حتی رضا که دیگر همسری ندارد، راحت با دیگران (نازی) ارتباط می گیرد و علاوه بر این برای حل مسائل مالی و قضایی پدرش، خانواده را با مشورت پدر به یک خانه در حاشیه شهر می برد تا فارغ از دغدغه زن و بچه به حل مسائل زندگی و بهبود اوضاع بپردازد. گویی حضور خانواده (به معنای مادر، دختر، عروس) برایش دست و پاگیر است. از سوی دیگر پیمان همانند فصل اول آزاد و رها و حتی غبطه برانگیز است. این را می توان از اقبال جوانان و نوجوانان در فضای مجازی به این کاراکتر فهمید. سهیل نیز شرایط مشابهی دارد. سست شدن پیوندهای عاطفی او با پگاه، راه او برای ارتباط با کتایون (هانیه توسلی) را به سادگی فراهم می نماید. نویسنده در گیسو و عاشقانه گویی می پندارد ازدواج بندی است بر دست و پای مردان که با سست شدن یا گسستن آن، می توان آزاد و رها زیست و از زندگی لذت برد. مقایسه شرایط کلی کاراکتر رضا در فصل اول در خلال زندگی با ریحانه و فصل دوم آیینه ای تمام نما از این حقیقت است.

هم گناه / شاد زیستی بی قید و بندها

هرچند نمی گردد اولین تجربه مصطفی کیایی در شبکه نمایش خانگی را به طور مطلق در یکی از دو قطب تجرد یا تاهل قرار داد اما ازدواج های پر مانع و خانواده های پرمشکل در مقابل مجردهای شاد و مستقل در شخصیت پردازی های این سریال به شکلی مشهود پرورانده شده است. سیما صبوری با بازی سوگول خلیق، سامان کامرانی با بازی حسین امیدی به عنوان دوست آرمان (محسن کیایی) سه عضو مجرد داستان هم گناه هستند که دست کم تا نیمه های سریال، جامعه جوانان مجرد طبقه متوسط کلانشهرنشین را کنندگی می کنند.

آرمان یک مجرد بی مسوولیت و در عین حال خوشگذران و مستقل محسوب می گردد که حتی خلقیات در واقع زشتی چون دوستی های متعدد با دختران بی بندوبار در شخصیت او به شکلی شوخ و بامزه ترسیم شده که بیشتر نشانه آزادی های مردانه یک جوان مجرد نسبتا پولدار است البته بدون آن که قبحی داشته باشد. دوست او، سامان هم همین ویژگی ها را بازتاب می دهد با این تفاوت که او حتی خانه مجردی هم دارد و شوخ طبع تر و بی قیدتر از آرمان هم به نظر می رسد. سیما معادل زنانه همین سبک زندگی بی قید مجردی محسوب می گردد البته تا پیش از آن که روشن گردد او یک ترنس است که برای خروج از ایران و انجام عمل جراحی تلاش می نماید.

فیلم تا میانه، همین دست فرمان را ادامه می دهد تا این که عشقی نامانوس به شخصیت زیبا (با بازی هدیه تهرانی) بی مسوولیتی را از شخصیت آرمان می گیرد اما تاهل پرمانع او و عشقی که بیشتر رنگ وبوی ترحم بر زنی بی سرپرست و بیمار را دارد و به خوبی هم جا نمی افتد، تصویر مخاطب از ازدواج را در این شخصیت تغییر نمی دهد بلکه حتی به پررنگ شدن ارجحیت تجرد به این سبک نامطلوب هم کمک می نماید. درگیر شدن با پدر مقتدر و ریاست طلب خانواده، بی پولی و بیماری از دیگر مسائلی هستند که وزنه سبک زندگی مجردی قبلی را سنگین تر می نماید.

خرده داستان فرهاد (مهدی پاکدل) هم حاوی همین جنس نمایش تجرد پرمنفعت در برابر تاهل پردردسر است. بعلاوه که اغلب ازدواج های جوانان این سریال اساسا نه از انگیزه های معمول بلکه همگی از نوعی رابطه منفعت جویانه شروع می شوند. سیما می خواهد با سامان ازدواج کند تا بتواند به خارج برود و سامان دنبال پول پدر اوست. فرهاد برای پاک کردن عذاب وجدان خود از قتل پدر یک خانواده، دختر او را به همسری می گیرد و آرمان عاشق زنی می گردد که ابتدا می خواهد به عنوان یکی دیگر از موارد بی قیدی های خود او را به بازی بگیرد. سریال هم گناه به طور ضمنی و در زیرمتن پیرنگ اصلی و خرده داستان هایش درگیر تقابل تجرد پر منفعت با تاهل پر دردسر می گردد. این را بیفزایید به نمایش خانواده هسته ای پرتنش صبوری که کسی چندان دل خوشی از بودن در میان این جمع ندارد.

ممنوعه / چند ضلعی های ارتباطی

آشفتگی و روان رنجوی اعضای ممنوعه بدون تعریف و پشتوانه نبود؛ ریشه و اساس ناهنجاری های هر کدام از شخصیت ها یا روشن بود یا قابل ردیابی. شاید همین شخصیت پردازی کمی دقیق تر از سایر تولیدات شبکه نمایش خانگی، باعث شده سریال ممنوعه با وجود چنان حجمی از روابط و اتفاقات نامتعارف ناهنجار، دست کم از منطق درام خالی نباشد اما اگر قرار باشد این سریال به عنوان امکانی برای نمایش ناهنجاری های اجتماعی-خانوادگی مورد بررسی قرار بگیرد، سوال مهم و اصلی این است که چگونه و چرا یک زوج پیروز یا یک رابطه درست در مجموع روابط و زوج های این سریال دیده نمی گردد و چرا حریم خانواده در هیچ گوشه ای از این سریال محترم نمانده است؟

البته که پدر و مادر برکه با بازی آتیلا پسیانی و نسرین نکیسا کم و بیش یک زوج سلامت هستند اما داشتن فرزندی مانند برکه، سلامت و حرمت این خانواده را دست کم تا پایان داستان با تردید همراه می نماید. برای روشن شدن چنین ادعایی نگاهی کنیم به روابط زوج های سریال ممنوعه که البته بسکمک از آنها در چارچوب ازدواج نیستند: برکه با بازی الهه حصاری دختر جوانی است که در یک مهمانی نظرش به سامی با بازی میلاد کی مرام جلب می گردد و خودش را به او نزدیک می نماید در حالی که زندگی زناشویی سامی با ترانه با بازی بهاره افشاری، گر چه پرچالش اما همچنان برقرار بوده است. سامی به سمت برکه کشیده می گردد و همسرش ترانه رابطه ای غریب مبتنی بر نیاز و نه عاطفه را با ساقی مواد و نوچه اش دانیال با بازی مصطفی قدیری برقرار می نماید. خسرو با بازی هادی حجازی فر دایی برکه است که با زنی به نام پروانه (نیکی کریمی)، رابطه دارد در حالی که متاهل است. رابطه رها همسر خسرو با پروانه هم از مواردی است که بر سست بودن بنیان ازدواج آنها صحه می گذارد و نمونه ای است از هزاران ازدواجی که بر اثر بی اعتمادی طرفین به قهقرا کشیده می گردد. سامی به عنوان شخصیت اصلی سریال هم خانواده غریبی دارد و بعد از مرگ تجنگی با بازی امیر جعفری متوجه می گردد که در واقع پدرش را از دست داده نه عمویش را!

روابط شخصیت های سریال ممنوعه به همین پیچیدگی است و شخصیت های فرعی تر داستان هم یا در روابطی غیر متعارف گرفتار هستند یا اساسا بدون خانواده یا رانده شده از خانواده به نمایش درآمده اند مثل طلا، آذر، خلیل و باربد.

سریال ممنوعه که بعد از نمایش اولین قسمت هایش در شهریور سال 1397 با واکنش ها و نقدهای زیادی روبرو شد، انبوهی از خانواده های پریشان را به نمایش گذاشت و تمام سهمی که این سریال برای حرمت خانواده در نظر گرفت، منولوگ برکه در آخرین قسمت سریال بود که احتمالا در نتیجه انتقادهای فراوان به ممنوعه نوشته و به سریال ضمیمه شد.

کرگدن / فروپاشی در آستانه تأهل

یک گروه از جوانان مجرد ورزشکار با هم همراه می شوند که کمتر می گردد بین آنها رابطه نسبی یا سببی پیدا کرد. آنان به دنبال پول، آزادی و زندگی دلخواه خود هستند اما همان اول کار، داستان با اتفاقی در یک رابطه در شرف ازدواج میان نوید (مصطفی زمانی) و رها (سارا بهرامی) شروع می گردد. ونوشه با بازی پانته آ پناهی ها، رأس سوم این رابطه است که با ابزار تطمیع نوید و به بهانه پول وارد قصه می گردد و پایان این رابطه در شرف ازدواج هم درنهایت به مرگ شخصیت رها ختم می گردد. زندگی این گروه مجرد دست کم تا ابتدای افتادن گره ها در روابط و قصه هایشان، آزادانه و پر از تفریح و هیجان به نظر می رسد با این حال آنها به ازدواج آن قدر جدی فکر نمی کنند و روابط ناپایدارشان موجب استحکام شرایط فعلی است بدون آن که تأهل به عنوان راهکاری برای برون رفت از این مسائل و ناپایداری ها ارائه گردد. حتی به شکلی کاملا معکوس، ازدواج می تواند روابط را بیشتر برهم بزند همان طور که درخواست ونوشه از نوید باعث این اتفاق می گردد.

دانیال (بانیپال شومون) و نازنین (ستاره پسیانی) زوج دوست دیگر هستند که مسائل داستان رابطه آنها را به هم می ریزد و پایان به جدایی رابطه ای منجر می گردد که هنوز به پایداری نرسیده است. گیسو (هدی زین العابدین) به همراه کاظم (پوریا رحیمی سام) دوستان دیگر این گروه هستند که از قضا توسط مادر گیسو به نام گیتی به یک رابطه خراب دیگر در سطح والدین متصل می شوند. پایان محتوم این رابطه هم نه تأهل بلکه فروپاشی است و این درحالی است که گیتی حتی در ازدواج دوم خودش هم دچار مشکل شده و همسرش، عضو مافیای داروی ونوشه است.

تجرد در سریال کرگدن هم شیرین است و هم ناکام. هرچند این تجرد در مقابل تأهل شیرین و پیروز هم قرار نمی گیرد اما درهرصورت وزنی بیشتر و چهره ای مثبت تر از تأهل دارد و خانواده های فروپاشیده و بدون گرما و محبت، این وزنه را به سمت تجرد بیشتر هل می دهد. مسائل را نه تجرد حل می نماید و نه تأهل اما روابط در آستانه ازدواج را به نقطه صفر برمی گرداند و طرفین قادر نیستند یا اساسا تمایل ندارند آن قدر مقاومت کنند که رابطه پایدار و به ازدواج منجر گردد.

از این جهت کرگدن را باید در زمره آن دسته از سریال های نمایش خانگی قرارداد که به شکل روشن تر و حتی عامدانه تری قدم به گود تقابل تجرد و تأهل می گذارد و با سوگیری به سمت تجرد آن هم تجردی پر از تلخی و ناکامی و بی اخلاقی، از این گود خارج می گردد.

منبع: گروه ادبیات و هنر / روزنامه خبرنگاران