کاروانسرای شمس السلطنه نراق یکی از زیباترین کاروانسراهای بین راهی محسوب می شود - مجله سفرنامه پاریس

مجموعه تاریخی کاروانسرای شمس السلطنه متعلق به دوره قاجار و بانی آن حاج محمد نراقی معروف به حاجی خان است که از رجال عهد قاجار و به دلیل تمکن مالی خوب و اهمیت شهر در راستا جاده ابریشم قرار داشت و از طریق یکی از کارگزاران خود این مجموعه نفیس معماری را احداث کرد.

این بنا به شمس السلطنه دختر حاجی خان به ارث می رسد و بانو شمس السلطنه مجموعه بنا را به نام خود وقف بر تحصیل افراد بی بضاعت می کند. این مجموعه تاریخی تجاری شامل راسته اصلی بازار، چهارسوق، تاجرسرا و کاروانسراست.

این مجموعه تاریخی دو طبقه و حدود 4هزار متر مربع وسعت دارد که راسته اصلی و شریان بازار به طول تقریبی 200 متر در جهت شرقی غربی احداث شده است.

مصالح این بنا عمدتا از آجر و سنگ و در برخی نواحی از خشت با اندود و ملاط سنتی و در نماها کاهگل دیده می شود.

طبقه اول محل نگهداری چارپایان و طبقه فوقانی به عنوان استراحتگاه تجار اختصاص داشته که امروزه حجره های راسته اصلی بازار تحت اجاره به مشاغل خرد از جمله خراطی، نانوایی، ادویه سرا، عتیقه فروشی، و… از طریق اداره اوقاف ساماندهی شده است.

کاروانسرای شمس السلطنه و تاجرسرای حاج مهدی دو اثر معماری فاخر در هسته مرکزی شهر نراق هستند که می بایست از طریق بخش خصوصی و سرمایه گذار با نظارت عالیه اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان احیا و یهره برداری شود تا در کنار نجات بخشی و زنده نگه داشتن یادمان های تاریخی هم فرصتی برای اشتغال ایجاد شده و در حقیقت رسالت حفاظت ابنیه تاریخی که حراست و انتقال هویت ملی است برای نسل های آینده صورت پذیرد.

این مجموعه محل های خاصی برای نگهداری شتر کاروان ها وجود داشته که به اصطلاح محلی آنها را عصارخان می نامند. تعداد زیادی از مردم شهر نراق از راه خدمات رسانی به کاروانیان امرار معاش کرده و نقل است که در100 سال گذشته 15 عدد نانوایی در کار تهیه نان برای کاروان های تجاری فعال بوده اند و این خود بهترین شاهد بر رونق تجارت شهر نراق است.

بخش تاجرسرای بازار را سرای معاون الممالک می نامند. معمولا بهترین نقطه تجاری یک بازار به عنوان حجره اصلی متعلق به رئیس التجار بود تا هر رهگذری از این طریق رتبه و جایگاه تجار را دریابد.

کالبد معماری قاجاری بازار در مرکز راسته اصلی با عنوان چهارسوق از طریق کاربندی و شمسه و کاشی های فیروزه ای شکل گرفته است. از بخش های دیدنی این مجموعه وجود درهای بسیار زیبا و گره کاری شده است که نشان از اوج هنر استادکاران نجار نراقی است. این درها نیاز به توجه و مراقبت شدید دارد که متاسفانه در راسته بازار کاملا از بین رفته و در تاجرسرا هم بخش زیادی از آن در معرض تهدید و خطر پوسیدگی و تخریب است.

بازار تاریخی نراق در جوار خود یک آب انبار هم دارد که به آب انبار بازار معروف است و به نظر می رسد همزمان با ساخت بازار احداث شده باشد که متاسفانه در حال حاضر مخزن آن تخریب و با خاک پر شده و تنها از آن سر دربی به جای مانده که آن هم بر اثر بی توجهی آسیب های زیادی دیده است.

مجموعه بازار و کاروانسرای شمس السلطنه در تاریخ 22 آبان 62 به شماره 1645 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.