خبرنگاران ایستگاه های سنجش هوا قلب تپنده مدیریت آلایندگی - مجله سفرنامه پاریس

پایش، نظارت، کنترل و سنجش واژه های مختص زندگی مدرنیته اند، واژه هایی که در راستای عملکرد نادرست انسان با طبیعت و محیط اطرافش آن شکل گرفته اند، زمانی که دودکش های بلند و سر به فلک کشیده صنایع در هر شهری به نشو و نما پرداختند و از بالا به انسان هایی که به آنها شاخ و بال دادند نگاه می کردند، قطعا احساس فتح و پیروزی می کردند چون نتیجه آن امروز در زندگی بشریت دیده می شود.

مرگ و میر هزاران نفر در سراسر دنیا، افزایش بیماری های قلبی و تنفسی و بروز انواع سرطان ها به علت آلودگی هوا برخی از مشکلاتی است که دامن انسان به اصطلاح مدرن را گرفته است، در این وانفسای زندگی، مسولان وقت به این نتیجه رسیدند که باید این شرایط کنترل شود و اگر همین گونه افسارگسیخته پیش رود دیگر قابل کنترل نخواهد بود، بر این اساس به مرور پایش کیفی هوا شکل گرفت که در آن آلاینده هایی مانند ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و منواکسید کربن در دستور کار قرار گرفت.

همچنین در این راستا به تدریج سطوح مختلف آلودگی هوا شکل گرفت و به هوای پاک، قابل قبول، ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و خطرناک تقسیم شد که برای معین کردن این شرایط ایستگاه های سنجش آلودگی هوا ایجاد شده است.

در این میان شرایط کلانشهرهای ایران به ویژه تهران از لحاظ آلودگی هوا روبه وخامت گذاشت و بنا به گفته متخصصان، آلودگی هوا در تهران به طور متوسط موجب کاهش 5 سال از عمر تهرانی ها شده است، در واقع بنابر نظر برخی از کارشناسان محیط زیست، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران، در سال 1374 به صدا درآمد و بیانیه هوای تهران 74 منتشر شد و برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک بحران ملی که راه مقابله با آن عزم ملی است، نام برده شد.

از آن زمان تا به امروز 25 سال می گذرد و سوال این است که چه اقداماتی برای بهبود شرایط هوا اجرا شده است که به نظر می رسد نه تنها شرایط بهتر نشده بلکه روز به روز نیز وضع بدتر شده است، البته در این میان شرکت کنترل کیفیت هوا در 26 تیر ماه 1372 توسط شهرداری تهران با هدف برنامه ریزی، پژوهش و تحقیق در زمینه کاهش و کنترل آلودگی های زیست محیطی هوا و صدا در محیط های شهری و صنعتی تاسیس شد.

اما با توجه به اهمیت موضوع هوا و تاثیر آن بر سلامت انسان ها حدود سال 1375 دفتر امور آزمایشگاه ها در سازمان حفاظت محیط زیست ایجاد شد که بعدها به عنوان دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست تغییر نام داد که امروزه به طور روزانه شرایط هوا در شهرهای بزرگ، صنعتی، پرجمعیت و کلانشهرها را پایش می کند، این دفتر امروزه با 216 ایستگاه، سنجش آلودگی هوای کشور را برعهده دارد که بنا به گفته هلیا کعبی مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست عمر مفید بسکمک از این ایستگاه ها تمام شده ضمن اینکه امکان اضافه شدن 200 ایستگاه جدید سنجش هوا توسط صنایع بزرگ و مناطق آزاد مالی نیز وجود دارد.

وی گفت: 216 ایستگاه سنجش آلودگی هوا در شهرهای مختلف و با توجه به نیاز استان ها از نظر آلودگی هوا فعالیت می کنند، البته در این سال ها تلاش برای افزایش و بهبود شرایط ایستگاه ها کم نبوده است.

مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بیشترین تعداد این ایستگاه ها در تهران، خوزستان و آذربایجان شرقی است و با وجود آنکه برنامه هایی برای افزایش ایستگاه ها و تجهیزات وجود دارد اما در عمل همان 216 ایستگاه باقی مانده اند و این در حالی است که عمر مفید بسکمک از این ایستگاه ها سرآمده است.

کعبی ادامه داد: عمر مفید بسکمک از ایستگاه ها تمام شده است و در نتیجه وقتی جایگزین می شوند یا شرایطشان بهبود پیدا می کند، تغییری در تعداد آنها ایجاد نمی شود، عمر مفید سنسورهای ایستگاه سنجش آلودگی هوا پنج سال است و بررسی گازهای آلاینده هم در برخی از ایستگاه های سنجش انجام می گیرد، سنجش آلودگی هوا و ایستگاه های موجود برای این کار از جمله موارد پرهزینه در سازمان محیط زیست است چرا که هم خریداری دستگاه ها پرهزینه است و هم نگهداری از آنها و همین موارد هم عاملی شده تا کار در مجموعه هوا با سختی خاص خودش جلو رود.

وی گفت: زمانی که دلار 10 هزار تومان بود، اعتبار سالانه برای تجهیز و نگهداری هر ایستگاه حدود 100 میلیون تومان برآورد می شد اما اعتباری که ما دریافت می کردیم فقط در حدود 20 میلیون تومان بود و همین هم کار را سخت می کرد، البته اکنون هم شرایط بر همین منوال است.

مدیرکل دفتر پایش فراگیر محیط زیست اضافه کرد: با همه اینها هرچند این بخش شاهد افزایش بودجه نبوده اما اتفاق مثبت امسال به نسبت سال گذشته این بوده که به جای اسناد خزانه، پول نقد به این بخش اختصاص یافته و در نتیجه هزینه کرد برای این بخش هم با سهولت بیشتری عملی شده است.

وی گفت: قسمتی از کمکی که به این بخش می شود از سوی ستاد ملی گرد و غبار است، این ستاد بخشی از بودجه دفتر پایش را تامین می کند تا از این طریق این دفتر بتواند کارها را با راحتی بیشتری پی بگیرد و این درحالی است که کمبود بودجه همچنان محسوس است، همچنین اپلیکیشن جدیدی با نام Boe در دست اجرا داریم که اطلاعات به روز آلایندگی ها را نمایش می دهد، این اپلیکیشن پس از آغاز فعالیت می تواند تاثیرات خوبی در فرایند اطلاع رسانی داشته باشد و امیدواریم بتوانیم این کار را هرچه زودتر عملیاتی کنیم.

تلاش برای بالابردن شمار ایستگاه های سنجش

کعبی شرح داد: علاوه بر ایستگاه های سنجشی که سازمان حفاظت محیط زیست در شهرهای مختلف ایجاد کرده است که سازمان های شهرداری در شهرهای مختلف با ایجاد ایستگاه های پایش به کمک سازمان محیط زیست آمده است، اطلاعات شهرداری ها نشان می دهد تبریز، البرز، شیراز و کرمانشاه هرکدام 9 ایستگاه و قم سه ایستگاه دارند. به علاوه استان البرز 9 ایستگاه سنجش آلودگی هوا در فردیس، مترو کرج، کارخانه قند، شهرداری منطقه 6، دانشگاه محیط زیست، گلسار، شهر هشتگرد، نظرآباد و اشتهارد دارد.

وی اضافه کرد: مشهد هم نمونه ای خوب درباره اطلاع رسانی کیفیت هوا است، در سامانه پایش کیفی هوای کشور نتایج اطلاعات 14 ایستگاه در شهر مشهد نشان داده می شود و در مرکز پایش آلاینده های زیست محیطی زیرنظر شهرداری مشهد و سازمان حفاظت محیط زیست هم اطلاعات همین 14 ایستگاه نمایش داده شده است، در تهران نیز 20 ایستگاه فعال است.

مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در این میان اما کلانشهرهایی هستند که همچنان نیازمند ساخت ایستگاه های بیشتر و همراهی شهرداری ها برای این امر هستند، نمونه آن استان مرکزی و شهر اراک است که فقط چهار دستگاه موجود است، این درحالی است که هرچه میزان اندازه گیری و نمونه برداری ما از آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر بیشتر باشد، می توانیم تصمیم بهتری در مدیریت شهری بگیریم.

مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیطزیست ادامه داد: شهرداری اصفهان نیز سال گذشته از خریداری 10 دستگاه سنجش هوا و نصب 9 دستگاه خبر داده بود و به این ترتیب این شهرداری هم به خیل شهرداری های کشور پیوست که به ایستگاه سنجش آلودگی هوا مجهز شده است.

وی تاکید کرد: علاوه بر حضور شهرداری ها در تامین دستگاه ها و ساخت ایستگاه های سنجش آلودگی هوا، صنایع بزرگ و مناطق آزاد مالی هم از جمله دیگر بخش هایی هستند که می خواهند به این کار بپیوندند و ایستگاه های سنجش آلودگی هوا را در مناطقی که تجهیزاتش واقع شده است برپا کنند.

مدیرکل دفتر پایش فراگیر محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست گفت: این اتفاق تنها در صورتی عملیاتی خواهد شد که این ایستگاه ها توسط سنسورهایی قابل اعتماد و صحت سنجی شده به سامانه اصلی وصل شوند و به این ترتیب بتوان صحت اطلاعات آنها را تایید کرد، اطلاعاتی که ایستگاه های سنجش ثبت می کنند، استانداردهای دقیق و محکمی دارد و چون توسط سازمان محیط زیست هم منتشر می شود لازم است اطلاعاتی دقیق و بدون مشکل را به ما برسانند و برای رسیدن این اطلاعات هم لازم است با استفاده از نرم افزارهایی دقیق این داده ها را بسنجیم و بتوانیم به صورت دقیق از این ایستگاه ها اطلاعاتی را منتشر کنیم.

کعبی اضافه کرد: چنانچه صنایع بزرگ در این طرح حاضر شوند و امکانات حضور آنها و بررسی اطلاعاتشان به دست بیاید، می توان حدود 200 ایستگاه جدید به مجموعه ایستگاه های موجود اضافه کرد و این افزایش می تواند اثربخش باشد، تمام تلاش ما این است که بتوانیم نرم افزارهایی لازم برای عملیاتی کردن این مورد و همچنین تجهیز و به روزرسانی دیگر موارد داشته باشیم و در این راستا امیدمان به اعتبارات صندوق ملی محیط زیست است تا بر اساس آن استانداردها را تدوین کنیم.

به گفته وی در شرایط مالی کنونی شاید نتوان زمان دقیقی برای اضافه کردن ایستگاه های جدید معین کرد و این زمان بندی تنها وقتی ممکن می شود که امکانات مالی و سایر هماهنگی ها به درستی تدوین شود.